Znacie potrawy na Chanukę? Chanuka, znana jako Święto Świateł, to czas radości, zapalania świec i… wyjątkowego ucztowania. Choć większość z nas kojarzy ten czas głównie z pączkami i plackami ziemniaczanymi, kulinarna mapa tego święta jest znacznie bardziej różnorodna. Dlaczego dania chanukowe są tak specyficzne i dlaczego dietetycy w tym czasie muszą przymknąć oko na kalorie?
Kluczem do zrozumienia chanukowego menu jest cud oliwy. Według tradycji, gdy Machabeusze odzyskali Świątynię Jerozolimską, znaleźli w niej tylko jeden dzbanuszek czystej rytualnie oliwy. Ilość ta powinna wystarczyć zaledwie na jeden dzień, jednak płomień menory palił się cudownie przez osiem dni. Na pamiątkę tego wydarzenia na stołach królują potrawy smażone na głębokim tłuszczu. Więcej o Chanuce przeczytacie w naszym ebooku!
1. Pączki: Sufganijot i ich kuzyni
Najbardziej rozpoznawalnym symbolem święta w Izraelu i Europie są sufganijot (l. poj. sufganija – סופגנייה) – puszyste pączki, najczęściej nadziewane dżemem truskawkowym, choć dziś spotyka się najróżniejsze nadzienia.
Językowa zagadka: Co ma pączek do gąbki?
Zarówno sufganijot, jak i marokańskie pączki sfenj (o których za chwilę), łączy jeden hebrajski rdzeń: s-f-g (ס.פ.ג). Jest on nierozerwalnie związany z nasiąkaniem i chłonnością. W przypadku dań chanukowych chodzi o chłonność ciasta, które pije tłuszcz niczym gąbka (po hebrajsku sfog – ספוג).
W języku jidysz potrawa ta znana jest jako… ponczkes!
Historia słowa sufganija jest niezwykle ciekawa:
- Termin ten wprowadził David Yellin, nawiązując do talmudycznego wypieku sufganin, który miał gąbczastą strukturę.
- Yellin miał na myśli miękkie ciastka, podczas gdy Akademia Języka Hebrajskiego chciała, by słowo to oznaczało placki ziemniaczane (ze względu na ich wysoką chłonność tłuszczu). Ostatecznie użytkownicy zdecydowali inaczej.
Sfenj i Atayef – smaki Orientu
W kuchni Żydów z Afryki Północnej (głównie Maroko) króluje Sfenj (ספינג). Są to pączki w kształcie oponki, smażone na gorącym oleju, o bardziej „chlebowej” i ciągnącej się konsystencji niż europejskie pączki. Najbardziej rozpowszechniona wymowa tego słowa to sfendż, ale Żydzi w Maroko wymawiali to zwykle jako sfenz. Z kolei Żydzi wywodzący się z krajów arabskich często przygotowują Atayef (Qatayef) – smażone pierożki/naleśniki nadziewane orzechami lub słodkim serem, zanurzone w syropie cukrowym.
2. Latkes i Lewiwot: Od Biblii do ziemniaka
Drugim filarem chanukowej kuchni, szczególnie w tradycji aszkenazyjskiej (kultywowanej w Polsce), są placki ziemniaczane, zwane w jidysz Latkes. Jednak ich hebrajska nazwa – Lewiwot (לביבות) – ma znacznie starszy rodowód.
Biblijne źródło
Słowo lewiwa pojawia się w Biblii, w 2 Księdze Samuela (13:6-10). W historii tej Tamar przygotowuje dla swojego brata Amnona posiłek:
„Wzięła więc ciasto, zagniotła je, przyrządziła na jego oczach placki (lewiwot) i usmażyła je.”
Oczywiście biblijna Tamar nie smażyła placków ziemniaczanych (ziemniaki trafiły na Bliski Wschód tysiące lat później!). Biblijne lewiwot były prawdopodobnie rodzajem smażonych placuszków z mąki lub soczewicy. Dziś jednak w Izraelu, prosząc o lewiwot, otrzymasz chrupiące placki ziemniaczane.
3. Dlaczego jemy ser? Opowieść o Judycie
Oprócz potraw na oliwie, ważną tradycją chanukową jest jedzenie potraw mlecznych (serników, naleśników z serem). Zwyczaj ten wiąże się z historią Judyty – bohaterskiej wdowy, która uratowała miasto Betulia przed asyryjskim oblężeniem.
Według tradycji Judyta nakarmiła wrogiego wodza Holofernesa słonym serem, aby wzmóc jego pragnienie. Gdy ten upił się winem i zasnął, Judyta odcięła mu głowę, co doprowadziło do ucieczki jego armii. Na cześć jej odwagi jemy m.in.:
- Cassola: Tradycyjny sernik rzymskich Żydów przygotowywany z ricotty.
- Blintzes: Naleśniki z twarogiem.
4. Chanukowe smaki świata: Włochy, Turcja i Irak
Chanukowy stół jest różnorodny. W zależności od regionu świata, Żydzi przygotowują inne tłuste specjały:
- Keftes de Prasa (Fritas): Klasyk kuchni sefardyjskiej (Żydów z Hiszpanii, Turcji i Bałkanów). Są to delikatne placki z pora i mięsa (lub samego pora), oczywiście smażone na oliwie.
- Pollo Fritto: Żydzi we Włoszech (szczególnie w Toskanii) mają tradycję przygotowywania na to święto kurczaka smażonego w głębokim tłuszczu, marynowanego wcześniej w cytrynie i przyprawach.
- Zengoula (Jalabi): Irackie spiralki z rzadkiego ciasta, wyciskane prosto na głęboki olej (podobnie jak hiszpańskie churros), a następnie maczane w syropie cytrynowym.
- Precipizi: Włoskie, twarde kuleczki z ciasta z miodem i orzechami, symbolizujące „zlepienie” narodu żydowskiego.
Chcesz lepiej zrozumieć hebrajskie tradycje?
Język hebrajski to nie tylko słowa, to klucz do zrozumienia kultury, historii (także tej biblijnej!) i… kulinariów. Zapraszamy Cię do wspólnej nauki.
👉 Zapisz się na nasz kurs języka hebrajskiego i odkrywaj kolejne fascynujące historie ukryte w słowach!
