W ostatnich latach w polskiej przestrzeni publicznej powraca ożywiona dyskusja na temat korzeni i znaczenia święta Chanuka. Czy Jezus obchodził Chanukę? Czy Chanuka to talmudyczne święto? Niestety, debata ta często opiera się na nieporozumieniach, a niekiedy wręcz na fałszywych twierdzeniach. Możemy usłyszeć tezy sugerujące, że Chanuka jest „świętem talmudycznym” oraz że Jezus Chrystus nie miał z nim nic wspólnego.
Jako redakcja zajmująca się kulturą żydowską i historią biblijną, czujemy się w obowiązku uporządkować tę wiedzę. Czy Chanuka to wymysł późniejszych rabinów? Co na ten temat mówi Pismo Święte i historia? Przyjrzyjmy się faktom, chronologii i źródłom, aby oddzielić mity od prawdy.
Czym jezt Chanuka?
Walka z despotyzmem i historyczne korzenie (164 r. p.n.e.)
Aby zrozumieć, czym jest Chanuka, musimy cofnąć się do II wieku przed naszą erą. Wbrew popularnym mitom, święto to nie powstało w sferze legend, ale na kanwie bardzo konkretnych, dramatycznych wydarzeń politycznych.
W tamtym czasie Judea znajdowała się pod panowaniem Seleucydów. Władca Antioch IV Epifanes, określany przez historyków mianem despoty, prowadził brutalną politykę hellenizacji. Dążył do całkowitego wykorzenienia judaizmu: zakazał obrzezania, świętowania Szabatu i zbezcześcił Świątynię Jerozolimską, wprowadzając do niej pogańskie kulty. W Księgach Machabejskich wspomniano o krwawych represjach, a iskrą do wybuchu powstania stał się sprzeciw kapłana Matatiasza, który odmówił złożenia ofiary pogańskim bożkom i zabił odstępcę, który chciał ulec nakazom króla.
W 164 roku p.n.e. powstańcy pod wodzą syna Matatiasza – Judy Machabeusza – odzyskali kontrolę nad Świątynią i dokonali jej ponownego poświęcenia. To właśnie ten moment ustanowił święto. Jak stwierdza 1. Księga Machabejska:
„Postanowił Juda i jego bracia oraz całe zgromadzenie Izraela, że uroczystość poświęcenia ołtarza będą z weselem i radością obchodzili z roku na rok przez osiem dni, począwszy od dnia dwudziestego piątego miesiąca Kislew” (1 Mach 4, 59).
Warto podkreślić: Księgi Machabejskie, choć nie weszły do kanonu Biblii Hebrajskiej, stanowią część Starego Testamentu w Kościele Katolickim. To dowód, że święto to zostało ustanowione na blisko 200 lat przed narodzeniem Jezusa.
Jeśli chcesz poznawać hebrajski krok po kroku, zapisz się na nasz kurs języka hebrajskiego!
Świadectwo Ewangelii: Czy Jezus obchodził Chanukę?
Jednym z najczęściej powielanych błędów jest twierdzenie, że Jezus nie obchodził Chanuki, ponieważ jest to święto obce biblijnej tradycji. Tymczasem Nowy Testament dostarcza nam dowodu, który przeczy tej tezie.
W Ewangelii wg św. Jana (rozdział 10, wersety 22–23) czytamy:
„Obchodzono wtedy w Jerozolimie uroczystość Poświęcenia świątyni. Była zima. Jezus przechadzał się w świątyni, w portyku Salomona.” (Biblia Tysiąclecia)
Analiza tego fragmentu jest kluczowa:
- „Uroczystość Poświęcenia Świątyni” – to polskie tłumaczenie greckiego terminu Ta Enkainia, który jest odpowiednikiem hebrajskiego Chanuka (oznaczającego „poświęcenie” lub „inaugurację”).
- Kontekst czasowy – Ewangelista dodaje „była zima”. Chanuka to jedyne święto żydowskie przypadające w miesiącu Kislew.
- Obecność Jezusa – Chrystus nie tylko przebywał wtedy w Jerozolimie, ale znajdował się na terenie Świątyni, uczestnicząc w życiu religijnym swojego narodu.
Fakt, że Ewangelia wspomina o Chanuce, jest koronnym dowodem na to, że w I wieku naszej ery było to święto powszechnie znane i akceptowane przez Jezusa oraz Jego uczniów.
Czy Chanuka jest w Torze? Różnica między świętami biblijnymi a historycznymi
Aby zrozumieć naturę dyskusji o Chanuce, musimy na samym początku dokonać ważnego rozróżnienia. Chanuka nie ma takiej samej rangi w prawie religijnym jak Pesach, Szawuot czy Święto Namiotów (Sukot). Dlaczego?
Główne święta żydowskie są opisane w Torze (Pięcioksięgu Mojżesza) – zostały nakazane bezpośrednio przez Boga w czasach Wyjścia z Egiptu. Chanuki w Torze nie ma i być nie może z prostego powodu: wydarzenia, które upamiętnia, rozegrały się ponad 1000 lat po śmierci Mojżesza.
Z tego powodu w judaizmie Chanuka zaliczana jest do świąt ustanowionych przez Mędrców (z hebr. mi-de-rabanan), a nie wynikających z Prawa Mojżeszowego. To właśnie ten fakt sprawia, że zasady jej obchodzenia (np. treść błogosławieństw) musiały zostać spisane w późniejszej tradycji, czyli w Talmudzie, a nie w Biblii Hebrajskiej. Nie czyni to jednak święta mniej ważnym historycznie – jest ono po prostu świadectwem późniejszej walki o przetrwanie narodu, której Mojżesz nie mógł opisać.
Czy Chanuka jest świętem talmudycznym? Rola Traktatu Szabat 21b
Skoro Chanuka ma korzenie historyczne i biblijne (katolickie), dlaczego tak często mówi się o niej w kontekście Talmudu? Tutaj dochodzimy do sedna żydowskiej teologii i symboliki.
O ile Księgi Machabejskie skupiają się na zwycięstwie militarnym, o tyle późniejsza tradycja rabiniczna chciała przesunąć akcent na cud duchowy. W Talmudzie Babilońskim, spisanym kilka wieków po zburzeniu Świątyni przez Rzymian (dokładnie w traktacie Szabat 21b), pojawia się słynne pytanie: „Czym jest Chanuka?”.
W odpowiedzi rabini przytaczają historię o cudzie oliwy: w odzyskanej Świątyni znaleziono zaledwie jeden pojemnik z konsekrowaną oliwą, opatrzony pieczęcią arcykapłana. Ilość ta powinna wystarczyć na jeden dzień, a jednak menora paliła się przez osiem dni.
Dla talmudycznych rabinów ten wątek stał się najważniejszy. Dlaczego? Ponieważ militarna niepodległość Machabeuszy była tymczasowa (później nadeszli Rzymianie), natomiast ocalenie religii i tożsamości żydowskiej ma wymiar wieczny. Światło w tradycji żydowskiej stało się symbolem tego, że nawet najmniejsza ilość dobra i wierności wartościom potrafi rozproszyć mrok prześladowań.
Talmud nie stworzył więc Chanuki, lecz jedynie uporządkował jej liturgię (zapalanie świec, błogosławieństwa) i nadał jej głębszy wymiar duchowy, wykraczający poza samą kronikę wojenną. Sprowadzanie genezy tego święta wyłącznie do Talmudu jest więc błędem historycznym.
Wnioski: Fakty kontra dezinformacja
Podsumowując, w obliczu pojawiających się manipulacji warto opierać się na twardych danych historycznych:
- Chanuka to święto historyczne ustanowione w 164 r. p.n.e. na pamiątkę zwycięstwa nad despotyzmem Antiocha IV.
- Opis ustanowienia święta znajduje się w 1. Księdze Machabejskiej (4, 59), będącej częścią Biblii katolickiej.
- Jezus był obecny w Świątyni podczas Chanuki, co potwierdza Nowy Testament (J 10,22).
- Talmud nie wymyślił święta, a jedynie zapisał tradycję o cudzie oliwy (Szabat 21b), podkreślając triumf ducha i światła nad przemocą.
Zrozumienie tych niuansów pozwala nie tylko uniknąć błędów historycznych, ale także z szacunkiem spojrzeć na tradycję, która mówi o przetrwaniu wiary wbrew wszelkim przeciwnościom.
Na bieżąco polecamy różne rzeczy na naszych social mediach: Instagram, Facebook.