W okresie Adwentu i Bożego Narodzenia w liturgii oraz pieśniach często słyszymy tajemnicze słowo: Maranatha. Maranata panie nasz przyjdź: co znaczy ta znana zwrotka pieśni?
Choć brzmi egzotycznie, jest to jedno z najważniejszych haseł wczesnego chrześcijaństwa. Co dokładnie znaczy Maranatha? Dlaczego św. Paweł użył tego aramejskiego zwrotu w liście do greckojęzycznych Koryntian? I dlaczego współcześni filolodzy toczą spór o to, gdzie w tym słowie postawić spację?
Jako szkoła językowa przyglądamy się temu zjawisku z perspektywy lingwistycznej, sięgając do starożytnych manuskryptów i najnowszych badań nad dialektami aramejskimi.
Co znaczy Maranatha – biblijny „kod” bez tłumaczenia
Wyrażenie to pojawia się w Nowym Testamencie tylko raz, w 1 Liście do Koryntian (16,22):
Jeśli kto nie miłuje Pana, niech będzie przeklęty! Maranatha.
Co ciekawe, św. Paweł pisał ten list po grecku do mieszkańców Koryntu (Greków), ale słowo to pozostawił w oryginalnym brzmieniu aramejskim. To tak zwany semityzm. Fakt, że Apostoł nie musiał go tłumaczyć, sugeruje, że Maranatha funkcjonowało jako powszechnie zrozumier „kod” lub hasło rozpoznawcze pierwszych chrześcijan – niezależnie od tego, jakim językiem mówili na co dzień.
Gdzie postawić spację? Problem scriptio continua
Aby zrozumieć, co znaczy Maranatha, musimy cofnąć się do sposobu, w jaki zapisywano starożytne teksty. Greckie manuskrypty wykorzystywały tzw. scriptio continua – tekst pisany ciągiem, bez odstępów między wyrazami.
Dla współczesnego tłumacza stwarza to poważny problem techniczny. Mamy ciąg liter ΜΑΡΑΝΑΘΑ (aramejskie mrn t’). W zależności od tego, w którym miejscu badacz postawi podział (spację), otrzymujemy dwa zupełnie różne zdania o odmiennej wymowie teologicznej.
Aramejski – poczytaj więcej o tym języku.
Opcja 1: Marana tha – „Przyjdź, Panie!” (Interpretacja Adwentowa)
Większość współczesnych przekładów i tradycja liturgiczna dzieli to słowo jako: Marana tha (aram. מרנא תא)
- Marana: Nasz Pan
- Tha: Przyjdź (tryb rozkazujący, Imperativus)
Tłumaczenie: „Nasz Panie, przyjdź!”. Jest to wołanie eschatologiczne – prośba wspólnoty o powrót Mesjasza i koniec czasów. Ta interpretacja, spopularyzowana w nauce od XIX wieku, idealnie wpisuje się w czas Adwentu i koresponduje z modlitwą z Apokalipsy św. Jana: „Przyjdź, Panie Jezu!” (Ap 22,20).
Problem filologiczny: Nowsze badania nad zachodnim środkowym aramejskim (dialektem z czasów Jezusa) wskazują na pewną trudność. Czasownik „przyjść” (atha) w trybie rozkazującym rzadko tracił w tym okresie swoją pierwszą literę (tzw. afereza). Spodziewalibyśmy się formy atha lub aitha, a nie skróconego tha.
Opcja 2: Maran atha – „Pan przyszedł” (Interpretacja Wcielenia)
W świetle najnowszych analiz (m.in. A. Messmera z 2020 r.), bardziej prawdopodobna gramatycznie wydaje się rekonstrukcja: Maran atha (aram. מרנא אתא / מרן אתא)
- Maran: Nasz Pan
- Atha: Przyszedł / Nadszedł (czas przeszły dokonany, Perfectum)
Tłumaczenie: „Nasz Pan przyszedł”. W tej wersji Maranatha nie jest prośbą, lecz wyznaniem wiary (credo). To stwierdzenie historycznego faktu Wcielenia. Paweł z Tarsu przypominałby w ten sposób Koryntianom, że Bóg już wkroczył w historię, co nakłada na nich zobowiązania etyczne tu i teraz. Ta interpretacja była powszechna u Ojców Kościoła (np. św. Jan Chryzostom, Hieronim).
CHCESZ POZNAĆ ARAMEJSKI?
ZAPISZ SIĘ NA NASZ KURS ONLINE!
Zagadka znikającej litery: Zjawisko Sandhi
Zwolennicy tej teorii muszą odpowiedzieć na pytanie: dlaczego w greckim zapisie Maranatha widzimy tylko jedno „a” w środku, skoro złączenie słów Maran + atha sugeruje dwa?
Tu z pomocą przychodzi zjawisko fonetyczne zwane sandhi. Polega ono na zlewaniu się głosek na granicy wyrazów w szybkiej, naturalnej mowie. Końcowe „a” ze słowa „Pan” i początkowe, słabe „a” (alef) z czasownika „przyszedł” zlały się w jeden dźwięk. To zjawisko, potwierdzone w manuskryptach z Qumran, tłumaczy, dlaczego grecka transliteracja „zgubiła” jedną literę, zachowując sens czasu przeszłego.
Podsumowanie: Oczekiwanie czy Spełnienie?
Co więc znaczy Maranatha? Odpowiedź zależy od decyzji filologa.
- Jeśli postawimy spację po Marana – otrzymujemy adwentowe wołanie o przyszłość („Przyjdź!”).
- Jeśli uznamy argumenty o zjawisku sandhi i czasie Perfectum – otrzymujemy bożonarodzeniowe wyznanie wiary („Przyszedł”).
Niezależnie od wybranej opcji, słowo to pozostaje pomostem między starożytnym światem semickim a współczesną kulturą.
Na bieżąco polecamy różne rzeczy na naszych social mediach: Instagram, Facebook.
Kącik dla uczących się hebrajskiego
Choć Maranatha to zwrot aramejski, osoby uczące się hebrajskiego biblijnego lub współczesnego bez trudu odnajdą tu znajome rdzenie. Aramejski i hebrajski to bliskie rodzeństwo z rodziny języków semickich!
Oto krótka analiza dla naszych kursantów:
- Mar (מר) – rdzeń oznaczający „Pana”. We współczesnym hebrajskim słowo Mar funkcjonuje jako oficjalny tytuł grzecznościowy (np. Mar Kowalski – Pan Kowalski).
- Sufiks „-an” – to aramejski odpowiednik hebrajskiej końcówki dzierżawczej „-nu” (נו-), oznaczającej „nasz”. Zatem aramejskie Maran to gramatyczny odpowiednik hebrajskiego Adoneinu czy Avinu (Ojcze Nasz).
- Atha (אתא) – czasownik ten dzieli rdzeń z hebrajskim słowem ata (אתה), oznaczającym „przychodzić”, które często spotykamy w poezji i tekstach biblijnych (np. Pwt 33,2).
Chcesz poznać hebrajski? Zapraszamy na kursy online!
