Gimel, trzecia litera hebrajskiego alfabetu, ma ciekawą, nieoczywistą historię i występuje w wielu hebrajskich rdzeniach. W tym artykule przeczytasz o znaczeniu tej hebrajskiej litery oraz o jej wymiarze językowym i religijnym.

Kształt i nazwa litery ג (gimel)

Tradycyjnie przyjmuje się, że nazwa litery nawiązuje do wielbłąda. W hebrajskiej wersji należałoby więc widzieć jego garb i nóżki.

Po hebrajsku to גמל /gamal/, podobnie też w innych językach semickich: amharski ግመል /gəmäl/, arabski جمل‎ /d͡ʒa.mal/, aramejski gamla (ܓܡܠܐ, גמלא). Słowo to za pośrednictwem greckiego κάμηλος /ká.mɛː.los/ dotarło też do innych języków europejskich (np. ang. camel).

Wielbłąd czy rzucony patyk?

Jednakże inna hipoteza mówi, że litera wzięła początkowo swój kształt od procy lub rzucanego kija i dopiero potem – za sprawą podobieństwa nazwy do słowa na wielbłąda – przyjęto takie oznaczenie.

Ciekawym echem tego historycznego procesu jest również nazwa greckiej litery gamma (Γ,γ), która wywodzi się od fenickiej litery gimel. Podobnie, w języku arabskim, litera ج, znana jako ğīm lub dżim, nawiązuje do tej samej korzeni fonetycznej.

W alfabecie łacińskim zarówno litera C, jak i G, mają swoje źródło w semickim znaku gimel. Litera C wyewoluowała z greckiej litery gamma, przyjmując formę C (wymowa: /k/). Dopiero jego pochodną jest dźwięczne G, które zostało wprowadzone przez wyzwolonego niewolnika Spuriusa Carviliusa Rugę w III wieku p.n.e.

Wymowa litery gimel

Podstawowa wartość fonetyczna tej litery to [g]. Jednak w starożytności w aramejskim i hebrajskim zaszedł proces osłabiania się tej litery po samogłoskach (z pewnymi wyjątkami). W ten sposób z głoski zwartej [g] wyłoniło się [ɣ] o tym samym miejscu artykulacji, wtedy litera gimel z dageszem (גּ) oznaczała [g], a bez: [ɣ].

Współcześnie w standardowym hebrajskim zachowała się tylko jedna opcja wymowy tej litery: [g]. Natomiast dla dźwięku [d͡ʒ] w zapożyczeniach stosuje się zapis: ג׳ (np. ג’ינס dżins – od angielskiego jeans). Z kolei w jidysz zapisuje się “dż” za pomocą aż trzech liter: דזש.

W języku arabskim nastąpiła palatalizacja dźwięku [g] i literę ج ğīm wymawia się w większości dialektów jako [d͡ʒ] lub [ʒ]. Pod wpływem tego w jemeńskiej wymowie hebrajskiego, litera gimel z dageszem może być wymawiana jako [d͡ʒ], a bez dageszu z zachowanym dawnym fonemem hebrajskim [ɣ].

Symbolika i gimel w Biblii

W Biblii rdzeń ג-מ-ל odnosi się do dawania, obdarowywania oraz dojrzewania, karmienia, odżywiania…

גְּמֹל עַל-עַבְדְּךָ אֶחְיֶה; וְאֶשְׁמְרָה דְבָרֶךָ

Czyń dobrze słudze swojemu, aby żył i przestrzegał słów Twoich.

(Ps 119,17)

Warto zwrócić też uwagę, że autor biblijny postanowił umieścić słowo גְּמֹל (gmol) na początku części gimel tego psalmu.

וַיְהִי מִמָּחֳרָת, וַיָּבֹא מֹשֶׁה אֶל-אֹהֶל הָעֵדוּת, וְהִנֵּה פָּרַח מַטֵּה-אַהֲרֹן, לְבֵית לֵוִי; וַיֹּצֵא פֶרַח וַיָּצֵץ צִיץ, וַיִּגְמֹל שְׁקֵדִים.

Gdy następnego poranka wszedł Mojżesz do Namiotu Spotkania, zobaczył, że zakwitła laska Aarona z pokolenia Lewiego: wypuściła pączki, zakwitła i wydała dojrzałe migdały.

(Lb 17,23)

Według niektórych interpretacji, gimel przypomina literę waw ו z „nogą” w formie jud י, co tradycyjnie interpretuje się jako przedstawienie osoby w ruchu. Symbolizuję osobę, która śpieszy obdarować biednego. W tym świetle, następująca po gimelu litera dalet nie jest przypadkowa. Talmudyczny traktat Szabat 104a wyjaśnia w następujący sposób symbolikę sekwencji gimel, dalet:

„Gimmel dalet” (גִּימֶ״ל דָּלֶ״ת) oznacza „obdaruj ubogich” (גְּמוֹל דַּלִּים – gmol dalim). Dlaczego noga „gimel” jest wystawiona w kierunku „dalet”? Ponieważ w ten sposób osoba dająca miłosierdzie (גּוֹמֵל חֲסָדִים – gomel chasadim) śpieszy ku ubogiemu. A dlaczego noga „dalet” jest wystawiona w kierunku „gimel”? Aby ubogi mógł być w zasięgu osoby, która chce mu dać jałmużnę. A dlaczego „dalet” jest zwrócone w przeciwną stronę do „gimel”? Aby nauczyć, że jałmużnę należy dawać dyskretnie, aby ubogi nie czuł się przez to zawstydzony.

Gmilut chasadim, czyli akty miłosierdzia

„Gmilut chasadim” (גמילות חסדים) to termin, który oznacza „akty miłosierdzia” lub „dawanie łask”.

W przytoczonym wcześniej fragmencie Talmudu pojawił się właśnie powiązany z tym גּוֹמֵל חֲסָדִים (gomel chasadim), a więc osoba “dająca/ czyniąca [akty] miłosierdzia / łaski”.

„Gmilut chasadim” jest jednym z fundamentów etyki i moralności w judaizmie. W talmudycznym traktacie Pirke Awot 1,2 przekazano, że “świat stoi na trzech rzeczach: Torze, służbie B-gu i gmilut chasadim”. Może to oznaczać różne formy niesienia pomocy, nie tylko w formie cedaki (dobroczynności pieniężnej). Według tradycji obejmuje również przyjmowanie i wyżywienie gości, przyodzianie ubogich, odwiedzanie chorych, grzebanie umarłych, pocieszanie osób w żałobie…

Ważne jest, aby czyny te były wykonywane bez oczekiwania niczego w zamian, czystym sercem i z poszanowaniem drugiego człowieka.

Gematria i wartość litery gimel

Jako trzecia litera alfabetu, gimel ma wartość liczbową równą 3. W poprzedniej części, przybliżono gimel jako symbol m.in. obdarowywania. Talmud mówi, że liczba 3 symbolizuje Torę, która:

• została podarowana narodowi żydowskiemu trzeciego miesiąca żydowskiego kalendarza (siwan)
• poprzez Mojżesza (trzeci z trójki dzieci)
• w trzeci dzień separacji między mężem a żoną (zakaz stosunków małżeńskich, zgodnie z instrukcjami Boga).

Ponadto, Tora została dana trzem grupom: Kapłanom, Lewitom i Izraelitom. Wreszcie sama Biblia dzieli się na trzy części: Prawo (Pięcioksiąg), Proroków i Pisma.

Ćwicz gimel i inne litery

Jeśli chcesz poznać inne litery alfabetu hebrajskiego, ściągnij nasz darmowy ebook „Alfabet hebrajski PDF z wymową”. Jeśli chcesz poćwiczyć pismo drukowane, ściągnij nasz darmowy ebook „Alfabet hebrajski – pismo. Jeśli chcesz poćwiczyć pismo odęczne, ściągnij nasz darmowy ebook „Alfabet hebrajski – pismo odręczne”

Na naszym kursie online alfabet opanujesz w dwie lekcje!
Zapisz się do nas na kurs!

Na bieżąco polecamy różne rzeczy na naszych social mediach: Instagram, Facebook.