Język aramejski jest jednym z języków semickich (tak jak język hebrajski – przeczytaj więcej). Wywarł głęboki wpływ na język i kulturę Żydów i innych ludów Bliskiego Wschodu. Był to język powszechnie używany w starożytnych królestwach i imperiach na terenie dzisiejszego Iraku, Syrii, Libanu, Iranu i innych regionów. 

Język aramejski na Bliskim Wschodzie

Jego znaczenie wynikało z roli, jaką pełnił w komunikacji handlowej, dyplomatycznej oraz administracyjnej między różnymi państwami. Aramejski stał się lingua franca regionu, co oznacza, że służył jako język międzynarodowy ułatwiający komunikację między różnymi narodami i kulturami. Było tak aż do czasu, gdy wyparł go arabski, chociaż nie do końca…

Język aramejski – język Żydów i chrześcijan

Niewiele osób zdaje sobie sprawę jak ważną rolę odegrał aramejski oraz że jest językiem używanym na co dzień aż do dziś. Współcześnie po aramejsku mówią głównie chrześcijanie na Bliskim Wschodzie (niektórzy określają siebie Asyryjczykami). Jest tak dlatego, że ten język był związany z początkami chrześcijaństwa – tak mówił Jezus, a Ewangelia Mateusza i Apokalipsa prawdopodobnie początkowo zostały spisane właśnie po aramejsku. Ponadto w tym języku powstawały inne teksty chrześcijańskie, a w kościołach na Bliskim Wschodzie aramejski jest używany do modlitw, nawet gdy już w danym miejscu aramejski zanikł.

Dla Żydów język aramejski miał fundamentalne znaczenie podczas okresu niewoli babilońskiej i perskiej, kiedy to zostali zesłani do niewoli i żyli w obcych krajach. Aramejski stał się wtedy codziennym językiem używanym przez Żydów do komunikacji w życiu codziennym, w kontaktach społecznych, a także w obrzędach religijnych.

Język aramejski a język hebrajski

Wpływ aramejskiego na język hebrajski jest nadal widoczny w tekstach biblijnych oraz w późniejszej literaturze rabinicznej. Wiele słów, zwrotów i wyrażeń aramejskich zostało wchłoniętych do hebrajskiego, co świadczy o bliskich kontaktach między obydwoma językami oraz o ich wzajemnym wpływie. Wśród nich jest nawet tak często używane słowo jak אבא (aba), czyli „tata”.

Ponadto, część Biblii została napisana w języku aramejskim, co świadczy o jego znaczeniu jako języka używanego w kontekście religijnym przez starożytnych Żydów. W takich księgach jak Księga Daniela i Księga Ezechiela, fragmenty w języku aramejskim stanowią ważny element tekstów biblijnych. 

W pewnym momencie starożytności Żydzi zaczęli przechodzić na mówienie po aramejsku na co dzień. Dlatego wiele tekstów kultury żydowskiej powstało właśnie w tym języku. Już w starożytności pojawiła się potrzeba tworzenia dla wielu wyznawców judaizmu tłumaczeń Biblii z hebrajskiego na aramejski – są to tak zwane targumy, które były po części aramejskim tłumaczeniem, a po części objaśnieniem prostszymi słowami odczytywanych publicznie ustępów Biblii. Po spisaniu Miszny po hebrajsku, dalsze części Talmudu są jednak już przeważnie po aramejsku (tzw. aramejski talmudyczny). W odrębnej odmianie języka aramejskiego powstała też najważniejsza księga kabały o nazwie Zohar. Na Bliskim Wschodzie społeczności żydowskie posługujące się judeo-aramejskim przetrwały do połowy XX wieku, gdy musiały uciekać z krajów arabskich do Izraela.

Dzisiaj w Izraelu po aramejsku mówią nieliczni, w tym osoby starsze. Ale na Bliskim Wschodzie – na graniach Turcji, Syrii, Iraku, Iranu znajdziemy znacznie więcej społeczności mówiących po aramejsku. Są to przeważnie chrześcijanie.

Język aramejski: pismo

Systemem pisma używanym w starożytnym Aramejskim był rozwinięty na bazie alfabetu fenickiego. Z czasem język aramejski rozwinął swój charakterystyczny „kwadratowy” styl. Starożytni Izraelici oraz inni ludzie z Kanaanu przyjęli ten alfabet do zapisu swoich własnych języków. W tym hebrajski, który dawniej używał zapisu opartego na fenickim alfabecie, ale wkrótce przeszedł do nowego kwadratowego stylu pisma, co znacznie ułatwiło czytanie i pisania. Z biegiem czasu, ten hebrajski kwadratowy alfabet stał się podstawowym systemem pisma używanym do zapisu tekstów religijnych, takich jak Biblię, oraz innych ważnych tekstów żydowskich, zarówno w języku hebrajskim, jak i aramejskim.

Innym głównym systemem pisma używanym dla języka aramejskiego był rozwinięty przez społeczności chrześcijańskie kursywny styl znany jako alfabet syryjski. Ten system pisma był szeroko stosowany w starożytnym Kościele Wschodnim i służył do zapisywania licznych tekstów religijnych oraz innych dzieł literackich w języku syryjskim.

Bardzo zmodyfikowana forma alfabetu aramejskiego, znana jako alfabet mandejski, jest używana przez Mandajczyków. Alfabet ten jest stosowany do zapisu świętych ksiąg religijnych Mandajczyków oraz innych tekstów w języku mandejskim.

Oprócz tych systemów pisma, pewne pochodne alfabetu aramejskiego były używane w starożytności przez określone grupy ludzi: alfabet nabatejski w Petrze i alfabet Palmireński w Palmirze. W nowożytnych czasach język aramejski turoyo bywał zapisywany alfabetem łacińskim, co było wynikiem wpływów kulturowych i zmian technologicznych. Inne nowożytne odmiany aramejskiego są zapisywane pismem syriackim lub w przypadku Żydów – pismem hebrajskim.

Jak rozpoznać aramejskie słowa w języku hebrajskim?

Istnieją pewne cechy, które mogą pomóc w identyfikacji słów o aramejskim pochodzeniu.

Jedną z nich jest obecność litery alef na końcu niektórych rzeczowników, takich jak na przykład אבא (aba) – ojciec, אמא (ima) – matka, סבא (saba) – dziadek, סבתא (sawta) – babcia.

Oryginalne hebrajskie słowa (które wciąż można spotkać, ale rzadziej niż aramejskie zapożyczenia) to: ojciec – אב (aw), matka – אם (em), dziadek – סב (saw), babcia – סבה (sawa).

Inne przykłady wyrazów z alefem na końcu: גירסא (girsa) – wersja, דוגמא (dugma) – przykład, דווקא (dawka) – właśnie, akurat. W ostatnich czasach Akademia Języka Hebrajskiego zaleciła pisać te słowa z ה na końcu, ale wciąż możemy się spotkać ze starszą wersją.

Początkowo א na końcu wyrazu w aramejskim pełnił jedynie rolę poimka określonego (coś jak angielskie „the” ale na końcu wyrazu), jednak potem pozostał we wszystkich rzeczownikach aramejskich. Dlatego w hebrajskim raczej nie dajemy przedimka określonego ה przed tymi wyrazami, np. nie mówi się האבא. 

Inną charakterystyczną cechą są końcówki liczby mnogiej „-in”, które również mogą sugerować aramejskie pochodzenie. Przykłady takich słów to „serafin” (שרפין), „cherubin” (כרובין) oraz „tefilin” (תפילין).

Przyprawy – תבלינים (tawlinim) to ciekawy przykład. Sam sufiks -in (ין) wskazuje na liczbę mnogą w aramejskim, a dodatkowo dołączono hebrajską końcówkę liczby mnogiej -im (ים). W efekcie mamy coś w rodzaju podwójnego oznaczenia liczby mnogiej: tawlin-im.

Jest to podobne do konstrukcji, jaką znamy z języka angielskiego, gdzie dodajemy sufiks „s” do rzeczowników, aby wskazać ich liczbę mnogą, np. „chips-y”. Jednakże, w niektórych wyrażeniach, takich jak צמחי תבלין (cimchej tawlin) – czyli „zioła, rośliny przyprawowe”, używa się formy „תבלין” (tawlin) bez dodatkowego „im”.

Inne arameizmy

Inne aramejskie słowa, które zostały wchłonięte do języka hebrajskiego, obejmują:

• ulpan – אולפן (miejsce nauki)
• kredyt – אשראי (aszraj)
• „a propos”, „btw” – אגב (agaw)
• obojętny – אדיש (adisz)

W kontekście terminów religijnych możemy wyróżnić:

• bar – בר w „bar micwa”, co dosłownie znaczy „syn przykazania”
• kadisz – קדיש, czyli jedna z najważniejszych modlitw w judaizmie
• ketuba – כתובה, czyli prawny kontrakt w judaizmie zawierany przed ślubem przez narzeczonych
• orajta – אורייתא, co odnosi się do Tory, na przykład w wyrażeniu מצוות דאורייתא (micwot de-Orajta) odnoszącym się do przykazań pochodzących z Tory

Na naszym kursie online poznasz jeszcze więcej ciekawostek o językach Bliskiego Wschodu!
Zapisz się do nas na kurs!

Na bieżąco polecamy różne rzeczy na naszych social mediach: Instagram, Facebook.